Τελικά, τον Αύγουστο υπάρχουν ειδήσεις; (ή αλλιώς, ξεπεράστηκε πια ο Ουμπέρτο Έκο!)

Κάθε χρόνο, τέτοιο μήνα, από το Σεπτέμβριο του 1990 που ο Ουμπέρτο Έκο έγραψε στην Espresso το περίφημο σημείωμά του, τα ΜΜΕ – κι εσχάτως τα ιστολόγια – τού αποδίδουν κάτι που ποτέ δεν το εννοούσε ο ιταλός καθηγητής Σημειωτικής. Για να ξεκινήσουμε αντίστροφα, η συνηθισμένη παρερμηνεία από τους περισσότερους δημοσιογράφους είναι ότι ο Ουμπέρτο Έκο αναφερόταν (άδικα κατ’ αυτούς) στην ποσοτική ενημέρωση, ότι τον Αύγουστο που φεύγουν όλοι διακοπές, προφανώς λόγω του ότι ο κόσμος λιάζεται στις παραλίες, έχουμε λιγότερους φόνους, πολέμους και ούτω καθεξής – εκτός μάλλον από τις ληστείες. Ποτέ δεν ισχυρίστηκε κάτι τέτοιο ο Ουμπέρτο Έκο, αντίθετα εστιάστηκε στην ποιοτική ενημέρωση που προσφέρουν τα ΜΜΕ κατά την περίοδο του Αυγούστου που όλοι φεύγουν για διακοπές και μοιραία η ειδησεογραφία περιορίζεται όταν τα αντικείμενα (πολιτικοί και κοσμικοί) της δημοσιογραφικής έρευνας την λακίζουν κι αυτοί για τα ηλιόλουστα μέρη.

Ο Ουμπέρτο Έκο στο επίμαχο διάστημα, όταν σκεφτόταν το σημείωμά του, είχε πάει διακοπές στα νησιά Φίτζι. Ήταν τότε σε εξέλιξη ο Πόλεμος του Περσικού (ο πρώτος του πατέρα Μπους) και η μοναδική ενημέρωση που είχε – καθώς τότε δεν υπήρχε διαδίκτυο, πόσο μάλλον δορυφορική τηλεόραση σε ένα απομακρυσμένο μέρος – ήταν μια δωδεκασέλιδη ντόπια εφημερίδα γραμμένη στα αγγλικά, η Fiji Times. Περιγράφει πως είναι γεμάτη με τοπικές ειδήσεις και αγγελίες, λχ μια δίκη μεθυσμένων που έκαναν φασαρία το προηγούμενο βράδυ – τι χωριό! – αυτοί καταδικάστηκαν παρά τη γνώμη του εισαγγελέα πως το τραγούδι δεν είναι αδίκημα. Η αιτιολόγηση της καταδικαστικής απόφασης: αυτό εξαρτιόταν από τις ικανότητες στο τραγούδι τους!

Αυτό όμως που τον κράταγε σε επαφή με τον «έξω κόσμο» ήταν ο Πόλεμος του Περσικού. Τέσσερεις σελίδες αφιέρωνε η Fiji Times στα εξωτερικά νέα κι αυτό τον έβαλε σε σκέψεις, καθώς η εφημερίδα δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να στέλνει ανταποκριτές, αναπαρήγαγε τα τηλεγραφήματα των ειδησεογραφικών πρακτορείων. Γράφει επί λέξει:

…Μ’ αυτές τις τέσσερεις σελίδες που ήταν γραμμένες απλά και περιληπτικά, η Fiji Times μου έλεγε όλα όσα θα έπρεπε να ξέρω για την κρίση στον Κόλπο και για τις θέσεις των διαφόρων κυβερνήσεων…

…Το μάθημα που πήρα με έβαλε σε σοβαρές σκέψεις. Όχι μόνο οι ιταλικές αλλά και οι εφημερίδες όλου του κόσμου ρίχνουν κάθε πρωί στο κρεβάτι μας τόσες σελίδες που από τη μια πλευρά δεν είναι δυνατόν να τις διαβάσουμε όλες κι από την άλλη είναι γεμάτες με ψεύτικες ειδήσεις ή με ειδήσεις που αφορούν τα ψέμματα των ανταγωνιστών τους, δημιουργώντας στον αναγνώστη μια αντίδραση που θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε υστερική απάθεια, αν επιτρέπεται η αντίφαση…

Πιο κάτω συνεχίζει με ειδησεογραφία που διάβαζε στο αεροπλάνο της επιστροφής, εκεί είχαν δυτικές εφημερίδες, και λίγο πολύ διαπιστώνει αυτό που βλέπουμε, κάθε μέρα και όλο το χρόνο, σε κανάλια κι εφημερίδες για πρόσωπα και θέματα περιορισμένης (κουτσομπολίστικης) αξίας λχ τι είπε ο ένας διευθυντής περιοδικού για έναν άλλο διευθυντή ο οποίος του έφαγε τη γκόμενα και ούτω καθεξής.

Καταλήγει ο Ουμπέρτο Έκο:

…Τι ωραία θα ήταν να κυκλοφορούσε και στην Ιταλία μια έκδοση της Fiji Times! … Τέσερεις καλοφτιαγμένες σελίδες, με τις ειδήσεις που αξίζει τον κόπο να μάθεις. Αν δεν είχα διαβάσει την Fiji Times θα υποτιμούσα, ίσως, τη σοβαρότητα της κρίσης στον Κόλπο, επειδή θα στεκόμουν πιθανότατα στο πρόβλημα κάποιας ντίσκο που βρίσκεται ακριβώς πάνω στα όρια δυο νομών…

Δεν είναι λοιπόν ο Αύγουστος που φέρνει την ανομβρία στα γεγονότα, το αντίθετο μάλιστα. Αποστασιοποιημένος από ανούσιες ειδήσεις μηδαμινής χρησιμότητας, ο Ουμπέρτο Έκο μας λέει ότι η ποιότητα, η αξία και η εγκυρότητα της ενημέρωσης για τον αναγνώστη μπορεί να επιτευχθεί όταν η δημοσιογραφία αποκοπεί από το λώρο της ματαιοδοξίας της, να αναφέρεται στον εαυτό της για να αυτοεπιβεβαιώνεται, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας αφορά. Αφορά μόνον την ίδια τη δημοσιογραφία, όχι εμάς – και κακώς γι αυτήν.

Κοιτάζω σήμερα σε ποιό σημείο φτάσαμε, με την έκρηξη του διαδικτύου. Σίγουρα, οι τουρίστες που πηγαίνουν τώρα στα νησιά Φίτζι, έχουν το ίντερνετ και τη δορυφορική τηλεόραση, η τεχνολογία σήμερα έχει εισβάλλει πλέον στις εσχατιές του πλανήτη μας και αξία της ενημέρωσης, είναι πλέον περισσότερο από ποτέ δύσκολη να αξιολογηθεί. Τα τηλεγραφήματα των ειδησεογραφικών πρακτορείων έχουν δώσει τη θέση τους σε μελιστάλαχτες ανταποκρίσεις, που αμφιβάλλω αν θα τις ζήλευε ακόμη και ο Έρνεστ Χεμινγουέη, οι πολιτικές αναλύσεις εξαντλούνται σε συναισθηματικές χειραγωγήσεις χωρίς ποτέ να μας εξηγούν το πελώριο ΓΙΑΤΙ αυτής ή της άλλης κατάστασης, οι ληστείες, οι πυρκαγιές και τα ρεπορτάζ του κώλου παραλίας επιβάλλονται σε μια κατά τα άλλα πολεμική ατμόσφαιρα που πλέον είναι συζητήσιμη σε πόσο βαθμό μας επηρεάζει. Η τελευταία διαπίστωση, είναι η νίκη της χειραγωγημένης ενημέρωσης, από τα πολιτικά κόμματα μέχρι τα φερέφωνά τους ΜΜΕ. Διότι, αν το σημαντικό θέμα δελτίου ειδήσεων που αξίζει κι αυτό να αναφερθεί είναι το βρακί μιας τραγουδίστριας, τότε κάθε πόλεμος του Λιβάνου, κάθε φρίκη, κάθε φόνος παιδιού σαν τον Άλεξ της Βέροιας, χάνει πλήρως την αξία του. Αυτό είναι το συμπέρασμα του Ουμπέρτο Έκο, όχι οι διάφορες «ποσοτικές» απαξιώσεις του, που επιζητούν σκοπίμως να αποφύγουν το προφανές: ότι οι ειδήσεις που αναπαράγουν, είναι στην πλειοψηφία τους άχρηστες.

Αλλά, η τεχνολογική επανάσταση τον ξεπέρασε ήδη. Σε σημείο που είναι πια περιττό να θυμόμαστε το περιβόητο κείμενο του Έκο, παρά μόνο για αρχειακούς λόγους. Το διαδίκτυο έχει δώσει φοβερή δυναμική στην ενημέρωση, με τα ιστολόγια να ξιφουλκούν ως αιχμή. Στην πλειοψηφία τους, μάλλον κυρίως ειπείν ειδήσεις δεν προσφέρουν, παρά μόνο πολλαπλές εκδοχές κι ερμηνείες ενός συγκεκριμένου γεγονότος. Αν το καλοσκεφτούμε αυτό, είναι μια μικρή νίκη στον πόλεμο ενάντια στην χειραγώγηση (που πιθανόν, αυτή η νίκη θα μεγαλώνει στη συνέχεια), διότι μέσα από τα αφιλτράριστα κανάλια ενημέρωσης, τις έντονες αντιθέσεις τους, τις ευθυκρισίες που δεν αποτολμούνται δημόσια ακόμη κι από επώνυμους, τα blogs -αλλά και τα forum – έχουν τη δύναμη να μιλάει ο «μέσος» πολίτης στη θέση ενός πολιτικού σούπερ σταρ των παραθύρων στα δελτία ενημέρωσης.

Μα για καθήστε, που πήγανε όλοι αυτοί οι σούπερ σταρ πολιτικοί και δημοσιογράφοι τώρα μεσούσης της κρίσης στο Λίβανο; Υπερβολικά νωρίς ήρθαν γι αυτούς – όσο και βολικά – οι διακοπές…

ΥΓ. Οι παραθέσεις του Ουμπέρτο Έκο είναι από μια σειρά σημειωμάτων στην Espresso, εκδοθέντα συνολικά στο τομίδιο «Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις» σε μετάφραση Θόδωρου Ιωαννίδη, εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1993.